GÖZ TEMBELLİĞİ (AMBLİYOPİ) NEDİR?
“Göz tembelliği” olarak da adlandırılan ambliyopi, gözler arasında görme farklılıklarından kaynaklı olarak ortaya çıkan bir durumdur, bir veya her iki gözün gözlükle bile iyi görememesidir. Donuk göz olarak da ifade edilir. Yapısal bir problem olmamasına rağmen görme keskinliğinin zayıf olması söz konusudur. Ambliyopinin toplumda görülme sıklığı %1,5-3 arasında değişiklik gösterir.
Çocukken beyin olayları nasıl net göreceğini öğrenir. Ambliyopide beyin bir veya iki gözden bulanık bir görüntü alır ve bu nedenle iyi görmeyi öğrenemez.
İki göz arasındaki numara farkı veya ışığın ağ tabakaya düşmesini engelleyen herhangi bir neden gözün sağlıklı görme gelişimine engel olur. Bir göz iyi görürken diğeri aynı kalitede göremez. Bu durumunda az gören göze ambliyopik göz (tembel göz) adı verilir.
Her ne kadar tedavi edilebilir bir rahatsızlık olsa da ailelerin çocuklarının rahatsızlığını fark edememesi durumunda, görme kaybı yaşanma olasılığı yükselir. Bu nedenle bebeklik ve çocukluk döneminde (kritik dönem 3-7 yaş) göz muayenelerinin aksatılmaması önemlidir.
AMBLİYOPİNİN NEDENLERİ NELERDİR?
Çocuk gözlerini birlikte kullanamıyorsa veya bir veya iki göz bulanık görüyorsa, beynin görmeyi kontrol eden kısmı iyi gelişmez ve bu da görme yeteneğinin azalmasına neden olur. Gözler normal görünse bile ambliyopi yine de ortaya çıkabilir.
Ambliyopinin üç ana türü vardır:
1. Refraktif ambliyopi – Bu en yaygın türdür. Bir çocuğun gözlük ihtiyacı olduğunda ancak bunları hayatının erken dönemlerinde takmadığında ortaya çıkar.
2. Şaşılık ambliyopisi – Bu göz hareketi sorunlarından kaynaklanır. Bir göz içe, dışa, yukarı veya aşağı dönebilir. Bu olduğunda beyin, gezinen gözü görmezden gelmeye başlar veya “kapatır” ve iyi görmeyi öğrenemez.
3. Yoksunluk ambliyopisi – Nadiren, pitoz (göz kapağı düşüklüğü), katarakt (göz merceğinde/gözün odaklanan kısmında bulutlu nokta) veya kornea izi (gözün şeffaf ön kısmında bulutlu nokta) gibi sorunlar çocuğun görmesini engelleyebilir. Çok erken tedavi edilmezse bu çocuklar asla çok iyi görmeyi öğrenemezler ve çok zayıf görüşe sahip olabilirler.
KİMLER RİSK ALTINDADIR?
Ambliyopinin meydana gelme ihtimali bazı çocuklarda daha fazladır. Bu rahatsızlığın doğuştan meydana gelme ihtimali de vardır. Riski şu durumlarda daha yüksektir:
- Erken doğan çocuklar
- Ailede ambliyopi öyküsü olanlar
- Ailede doğuştan katarakt ve göz hastalıkları öyküsü olanlar
- Gelişim geriliği olan çocuklar
ÇOCUĞUMUZDA AMBLİYOPİ OLUP OLMADIĞINI NASIL ANLARIZ?
Ambliyopiyi ebeveynler veya bakıcılar için fark etmek zor olabilir çünkü çocuklar genellikle bulanık görmeden şikayet etmezler. Daha iyi gören gözlerini kullandıklarından hiçbir şeyin yanlış olduğunu fark etmezler. Ayrıca zayıf göz dışarıdan normal görünebilir.
Çoğu zaman sorun yalnızca görme testiyle bulunur. Bu nedenle ambliyopinin henüz tedavi edilebildiği erken dönemde göz muayenesi önemlidir.
Tüm çocuklar 3-4 yaşına kadar göz muayenesinden geçmelidirler. Eğer ailede göz tembelliği durumu olan bir kişi varsa bu çocuklar mümkünse daha erken yaşlarda bu muayeneden detaylı olarak geçmelidirler. 10 yaşlarında görme kendi gelişimini tamamlayacağı için bu zamandan sonra yapılacak tüm tedavi girişimleri görmeyi çok fazla değiştirmeyecektir.
GÖZ TEMBELLİĞİNİN BELİRTİLERİ NELERDİR?
- Göz tembelliği derinlik algısının zayıflamasına neden olur. Derinlik algısı zayıf olan çocuklar, etrafında yer alan varlıkların yakınlığını ve uzaklığını tarif etmekte zorlanır
- Sık aralıklarla ve nesneleri net görebilmek için göz kırpma, tek elle bir gözün kapalı tutulmaya çalışılması, sık sık gözleri ovuşturma
- Ellerin ve gözlerin koordine olarak yapılmasi gereken işleri gerçekleştirirken güçlük yaşama (Kıyafetlerin düğmeleri iliklenirken ya da kaşık-çatal tutarken zorluk çekilir)
- Odaklanan cisme bakılırken başı bir tarafa çevirme veya öne doğru eğme
- Yakına bakmaktan çekinme
- Dikkat dağınıklığı problemi yaşama
- Baş ağrısı
- Çift görme
GÖZ TEMBELLİĞİ TANISI NASIL KOYULMAKTADIR?
Göz tembelliği tanısı, tam bir göz muayenesi yapılarak koyulur. Önce damlasız ve damlalı gözlük numarası tespit edilir. Hasta görme keskinliği düzeyi ölçülebilecek bir yaşta ise ne kadar gördüğü tespit edilir. Daha sonra ayrıntılı inceleme yapılır. Bu inceleme neticesinde şaşılık, katarakt gibi rahatsızlıkların varlığı anlaşılmaya çalışılır.
GÖZ TEMBELLİĞİNİN TEDAVİ YÖNTEMLERİ NELERDİR?
Göz tembelliğinin tedavisinde farklı yöntemler kullanılır.Tedavi çocuğun sahip olduğu ambliyopinin türüne bağlıdır.
Birçok çocuk için gözlük verilmesi ambliyopiyi tedavi etmek için yeterli olmayabilir. Bazı çocukların, daha güçlü gözü zayıflatmak ve beynin daha zayıf gözü daha fazla kullanmasını sağlamak için göz bandı veya göz damlası ile sağlam gözü kapama tedavisine ihtiyacı vardır.
Ayrıca, çocuğun film veya video izlerken kulaklık veya özel gözlük taktığı sanal gerçeklik kullanan ambliyopi için onaylanmış VR cihazları kullanılarak yapılan daha yeni tedaviler de vardır.
Göz Kapama Tedavisi
Göz kapama tedavisi ile beynin zayıf gözden gelen sinyalleri daha güçlü algılaması amaçlanır. Bunun için güçlü durumda olan göz bantla veya bulanıklaştırıcı damla kullanılarak kapatılır. Böylece her iki gözün de eşit seviyede görmesi sağlanır. Kapama tedavisi esnasında çocuklara resim ya da puzzle yapması, bilgisayarda renkli hareketli oyunlar oynaması önerilir.
Tembellik tedavisinde günde kaç saatlik kapama uygulanmasi gerekir?
Çocuğun göz bandı takması gereken saat sayısı, zayıf gözün ne kadar iyi görebildiğine ve geçmişte ambliyopi tedavisi uygulanıp uygulanmadığına bağlıdır. Göz doktorunuz bantının ne kadar süreyle takılması gerektiğine karar verecektir. Süre her çocuk için farklı olabilir ve tedavi devam ettikçe değişebilir.
Cerrahi Tedavi
Düşük göz kapağı, katarakt, yara izi veya göz hareket sorunu olan çocukların ambliyopi tedavisi için ameliyata ihtiyacı olabilir.
Ortoptik Tedavi ve CAM Tedavisi
Hastanede uygulanan tedaviler olup, bir anlamda göze uygulanan fizik tedavileridir. Günümüzde daha nadir tercih edilen yöntemlerdir.
Nörovizyon Tedavisi
Göz tembelliğinde kapatma tedavisi, 9-10 yaşına kadar uygulanabilir. Bu nedenle 10 yaşından büyük çocuklar için nörovizyon tedavisi uygulanır. Bu yöntem aynı zamanda yetişkinler için de kullanılır. Nörovizyon tedavisi FDA tarafından onaylanmıştır.
Tedavide bilgisayara bir program yüklenir. Bu program, hekim tarafından yönetilir. 9-55 yaş arasında olan kişilerde uygulanması mümkündür. Beynin kontrast duyarlılığının artırılmasında etkilidir. Aynı zamanda görme keskinliği ve görme kalitesi de iyileşebilir. Haftada iki kez çalışılır, toplam 30-45 seans sürebilir.
Dikoptik Tedavi
Ambliyopi için geleneksel tedavilerin etkinliği sınırlıdır ve hem hastalar hem de aileleri için zor olabilir. Bu nedenlerden dolayı, klinisyenler daha iyi tedaviler üzerinde çalışmaktadır. Günümüzde ileri teknoloji ambliyopinin teşhis ve tedavisinde yeni yöntemlerin geliştirilmesine olanak sağlamaktadır.
Luminopia One ve CureSight sanal gerçeklik gözlükleri (VR teknolojisi) ambliyopi tedavisinde FDA onayı almış son tedavilerdir. Bu yöntemler, sabit gözü bastırmayı değil, tembel gözdeki sinir bağlantılarını güçlendirmeyi amaçlaması ve böylece iki gözle görmeyi teşvik etmesiyle ayırt edilir.